नेपाल राष्ट्र बैङ्कका पूर्व डेपुटी गभर्नर चिन्तामणी शिवाकोटी
विद्यमान परिस्थितिमा यो भन्दा राम्रो बजेट ल्याउन सकिँदैन । यो भन्दा राम्रो बजेट ल्याउनको लागि पैसा पनि हुनुपर्यो । भएको स्रोत र साधा नलाई उपयुक्त ढङ्गले एलोकेशन गर्ने सन्दर्भमा यो भन्दा राम्रो बजेट अहिलेको स्थितिमा आउन सक्दैन । धेरै पैसा कोभिड महामारीको सङ्क्रमणबाट उठ्नका लागि मान्छेलाई बचाउनका लागि स्वास्थ्यका लागि खर्च गर्नुपर्नेछ । बजेटले कृषिमा जोड्दिएको छ ।
कोरोना महामारीमा धेरै मानिसले राहत खोजिरहेको छन् । बजेटले सबैलाई राहत नदिएको पनि छैन । कतिले आलोचना, टिका टिप्पणी गर्छन् । बजेट यहाँ भएन, त्यहाँ भएन, अनेक भन्छन् । कतिपयले बजेट नै संविधान सङ्गत छैन पनि भनिरहेका छन् । त्यो के हो भन्ने कुरा अदालतले निर्णय गर्ने विषय हो ।
विद्यमान संविधान अनुसार बजेट जेठ १५ गते आउनुपर्ने हो, संविधान अनुसार नै आएको छ । बजेटले व्यवसायलाई बचाउनका लागि ठुलो प्रयत्न गरेको छ । पहिला पुँजी नपुगेको अवस्थामा कर बढाएर पैसा उठाउने गरिन्थ्यो, अहिले त्यसरी करहरू बढाइएको छैन । तै पनि कतिपयले बजेट त ल्यायो तर कार्यान्वयन गर्न सक्दैनन्, गाह्रो हुन्छ भनिरहनु भएको छ । गाह्रो त यसपालि मात्रै होइन, पहिलेदेखि नै हुने गरेको थियो र छ । यो नयाँ विषय होइन । तर अब कार्यान्वयनमा सबैले प्रयत्न गर्नुपर्छ । सबै जुट्नुपर्छ । सबैले जोड्दिने हो भने काम भयो भने कार्यान्वयन हुन्छ ।
बजेटले भने जति ऋण दिन सकिन्छ नै भन्ने छैन । बोलेर मात्रै हुँदैन । त्यसको कार्यविधि बन्नुपर्यो । कार्यविधिमा समेटिनुपर्यो । त्यहाँ कोल्याटरका कुराहरू हुन सक्छन् । कतिपय प्रक्रिया, विभिन्न रिक्वारमेन्ट पुरा गर्नुपर्ने हुन्छ । बजेटले २५ लाख रुपैयाँ बिना धितो कर्जा दिने भनेको छ । कर्जा पाइने भयो भनेर भनेर मान्छेहरू सबै उत्साहित भइहाल्छ । त्यो त्यति सहज तरिकाले पाइँदैन । त्यसको लागि विभिन्न योजनाहरू चाहियो । व्यावसायिक योजनाहरू बनाउनुपर्यो । बिना योजना पैसा पाइँदैन । अनि पैसा पाइएन भनेर भन्नुको राम्रो होइन । त्यसको सैद्धान्तिक मात्रै नभएर व्यवहारिक पक्ष पनि हेर्नुपर्छ ।
यो परिस्थितिमा यो भन्दा राम्रो बजेट ल्याउन सकिँदैन थियो । कर्मचारीको तलब अलि राम्रो बढाउनका लागि स्रोतहरूको अभाव छ । भएको स्रोत पनि कोरोना रोकथाम र न्यूनीकरणमा खर्च भएको छ । त्यहाँ खर्च नभएको भए यो पटक कर्मचारीको तलब बढ्ने थियो । यो पटकको बजेटले अग्र भागमा रहेर काम गर्ने सञ्चारकर्मी, सुरक्षाकर्मी, स्वास्थ्य कर्मीलाई पनि सम्बोधन गरेको छ । समग्रमा बजेट राम्रो लाग्यो ।
डिजिटल इकोनोमीलाई पनि सरकारले निकै प्राथमिकता दिएको छ । डिजिटल इकोनोमीमा नजाँदा भन्ने सम्भव नै छैन, जानै पर्छ । विश्व नै डिजिटल इकोनोमी तर्फ लागेको छ । अहिलेको समय परिस्थिति अनुसार चल्नको लागि यो आवश्यक छ । अब नेटवर्कहरू अलि राम्रो आउने गरी काम हुन आवश्यक छ । फोर जीलाई अझै राम्रो फाइभ जी पूर्ण विस्तार गर्दै जानुपर्यो । दूर दराजसम्म पुर्याउनुपर्यो । यसमा वित्तीय साक्षरता बढाउनु पर्छ । त्यसमा लगानी पनि आवश्यक छ ।
यसको लागि आकर्षण पनि चाहिन्छ । अब मान्छेहरूले यसै मार्फत कारोबार गरेर छिटो छरितो हुने व्यवस्था मिलाउन आवश्यक छ ।
विभिन्न आकर्षक कार्यक्रम ल्याउने हो भने धेरै प्रभावकारी पनि बन्दै जान्छ । यसमा उद्योग व्यवसायहरूलाई पनि आकर्षित गर्न आवश्यक छ । निजी क्षेत्रलाई ल्याएर सार्वजनिक संस्थानहरूलाई, घाटामा गएका सार्वजनिक संस्थाहरूमा पनि निजी क्षेत्रलाई प्रवेश गराउने तर फेरि निजी क्षेत्रलाई पुरै बेच्ने होइन । सरकारले बजेटमा मिश्रित खालको अवधारणा ल्याएको छ । भोलिका दिनमा यो निकै प्रभावकारी हुनसक्छ ।
(नेपाल राष्ट्र बैङ्कका पूर्व डेपुटी गभर्नर चिन्तामणी शिवाकोटीसँग अर्थतन्त्रले गरेको कुराकानीमा आधारित)
वि.सं.२०७८ जेठ १८ मंगलवार १२:३४ मा प्रकाशित
