हरिशरण न्यौपाने ।
म सबैभन्दा कान्छो दशैंमा टिका लगाउँदा सबैभन्दा पुछारमा परिन्थ्यो
म ८० वर्ष पुगें । ६० वर्षको विगत मैले अलि–अलि भन्न सक्छु । मेरो बुबाको सन्तानमा म सबैभन्दा कान्छो हुँ । बुबा र दुई आमाहरु हुनुहुन्थ्यो । हामी ८ दाजुभाई दुई दिदीहरु हुनुहुन्थ्यो । म सबैभन्दा कान्छो भएकाले दशैंमा टिका लगाउँदा सबैभन्दा पुछारमा परिन्थ्यो । हेरेको हेर्यै गर्नुपर्दथ्यो ।
सबै जम्मा भएपछि सुत्ने ठाउँ नभएर घरको छतमा सुतिन्थ्यो । त्यस्तै सुत्दाखेरी पनि बिछ्यौना र कोठा, खाट पाईदैनथ्यो । अनि गुन्टा (डसना) लिएर छतमा कुन ठाउँ खाली छ त्यहाँ गएर सुतिन्थ्यो । ठूलो परिवार त्यसमा म सबैभन्दा कान्छो भएकाले त्यस्तो थियो ।
इतिहाँस उल्टियो अहिले म सबैभन्दा जेठो
हेर्दा हेर्दै इतिहास उल्टियो । पहिले टिका लगाउँदा त्यस्तो पुछारको व्यक्ति अहिले म काठमाडौमा सबैभन्दा जेठो भएको छु । घरमूलीको दृष्टिकोणले एक दाजु, भाउजु त हुनुहुन्छ । तर काठमाडौको दृष्टिकोणले घरमूलीकोरुपमा म रहेको छु ।
जुलुसै गएसरि विपीको घरमा गएर टिका लगाईन्थ्यो
हाम्रो विपी, मातृका कोईरालासँग नाता पर्छ । बुबा रहुञ्जेलसम्म हामी घरमा टिका लगाउँदथ्यौं । अनि परिवारका सबै अर्थात् बथानै बनाएर बुबाको पछिपछि विपीको घरमा टिका लगाउन जान्थ्यौं । मातृका र विपीको आमा अलग–अलग हुनुहुन्थ्यो । विपीको बुबा मेरो बुबाको मामा हुनुहुन्थ्यो । स–परिवार बुबाको पछिपछि विपीको आमा अर्थात् हजुरआमा भएको ठाउँमा टिका लगाउन जान्थ्यौं ।
घरमा टिका लगाएर केहि नखाईकन विपीको घरमा टिका लगाउन जान्थ्यौं । बुबाको हातबाट टिका लगाएपछि जुलुसै लिएर कोईराला निवासमा टिका लगाउन जान्थ्यौं । टिकाको दिनमा हाम्रो घरमा भात पाक्दैनथ्यो ।
गिरिजा प्रधानमन्त्री भएपछि विपीको घरमा टिका लगाउन छाडियो
पञ्चायती व्यवस्था रहुञ्जेलसम्म हामी र कोईराला त्यस्तो सम्बन्ध रह्यो । दशैमा टिका थाप्न जान्थ्यौं । जब २०४६ सालको आन्दोलन सफल भएपछि गिरिजाबाबु प्रधानमन्त्री हुनुभयो, हामी कोईराला परिवारमा टिका थाप्न जान बन्द भयो । करिब २८ वर्षसम्म दशैंको टिका थाप्न कोईराला परिवारमा गईयो । उहाँ प्रधानमन्त्री भएपछि बन्द गर्यौं ।
विपी र मेरो बुबाको विचार एउटै थियो
एक त नाता, दोस्रो विपीको बाबालाई पिताजी भन्ने गरिन्थ्यो । पिताजी नातासँगै राजनीतिक दृष्टिकोणले मेरो बुबा असाध्यै मिल्ने हुनुहुन्थ्यो । बुबा र उहाँ एउटै भान्सा गरेर दुई÷चार वर्ष सँगै बसेको पनि भन्नुहुन्थ्यो । पछिल्ला वर्षमा नाता त रह्यो । तर विचार चाँहि एक अर्काे ट्याक्र्याक्कै प्रतिपक्षि रह्यो । विपी र बुबाको विचार एउटै थियो । उहाँको विचार पनि मिल्ने नाता पनि मिल्ने, हामीसँग आएपछि नाता मिल्ने विचार नमिल्ने त्यस्तो रमाईलो भयो ।
त्यो बेला बहुत् रमाईलो हुन्थ्यो । विपीको घरमा बसेर टिका लगाउँदाको बेला जस्तो रमाईलो अहिले छैन । बहुदल आयो हामी सत्तामा आयौं, मन्त्री भयौं । स्थापीत भयौं । तर विराटनगरको दशैंको त्यो बेलाको रमाईलो त्यो अहिले छंदैछैन ।
बहुदल आयो, गणतन्त्र आयो, तर समाजमा भावना कमजोर भयो
हामी विराटनगरमा स्कूल पढ्दा स्वयंसेवक दल बनाउँथ्यौं । कालीकोथानमा जमरा राखिन्थ्यो । त्यहाँको जमरा घर–घरमा पुर्याइन्थ्यो । बिद्यार्थीहरुको स्वयंसेवक दल बनाएर लाईन लगाउने, अन्य सेवा गर्दथ्यौं । दशैं, तिहारमा उत्साह उमंग हुन्थ्यो । रमाईलो हुन्थ्यो, अहिले त्यो छैन । बहुदल आयो, गणतन्त्र आयो । तर समाजमा भावना कमजोर भइगयो । मानिसमा विश्वास र आस्था, श्रद्धा टुटेको छ । सबै चिज घिसारिएको अनुभव गरेको छु ।
विपीसँग टिका लगाउँदा फरक विचारमा नलागेस् भन्नुहुन्थ्यो होला नि भन्ने हाम्रो प्रश्नमा ?
हा हा हा । त्यस्तो कहिले भन्नुभएन । मातृकाको श्रीमती मञ्जु कोईराला हुनुहुन्थ्यो । हामी मञ्जु काकी भन्थ्यौं । उहाँले जहिलेपनि टिका लगाउन सुरु गरेपछि ठट्टा गर्दै के आशिष दिउँ भन्नुहुन्थ्यो । विपीको भाई तारिणीदत्त सँगै हुन्थे । मञ्जु उहाँको भाउजु हुनुहुन्थ्यो । अनि तारिणीदत्तले ए भाउजु ! कम्युनिष्टलाई राम्रो आशिष नदिनुहोस् भन्नुहुन्थ्यो । ठट्टा गरिन्थ्यो ।
त्यो बेला जीवन थियो, आदर थियो, अपनत्व थियो, भावना थियो । अहिले त सबै व्यक्ति केन्द्रित सबै आशंका, उपशंका मात्र छ । पहिलेभन्दा अहिले खानाको राम्रो व्यवस्था छ । तर त्यो बेलाजस्तो रमाईलो छैन । अहिले भित्र भावना कमजोर भयो । सारा बिर्सियौं जस्तो लाग्छ ।
संबिधान जारी भएपछि सबभन्दा दुखित…
यति ठूलो संघर्ष गरेर ल्याएको संबिधान जारी त भयो । तर सबभन्दा दुखित संबिधान जारी भएको पहिलो वर्ष मनाउँदा भइयो । कहिँ कतै पनि उत्साह थिएन ।
कसैलाई दिल्ली जान दौड, कोहिलाई कहाँ जान दौड, यती ठूलो लडाई भएर जारी भएको संबिधानको उत्सव, रमाईलो मनाउने, दिपावली गर्ने, खुसीयाली गर्ने, नाच्ने उफ्रने काम कोहि कतैबाट र कुनै पार्टीमा त्यो देखिएन ।
गणतन्त्रले जनताको घरमा सुधार हुनुपर्यो
आर्थिक राजनीतिक संचालन गर्ने व्यक्तिले विश्वास टुटाएको छ । जनतामा संबिधान जारी भएको खुसीयाली नै कायम गराउन सकिएन । त्यसो हुनाले भावना टुटिरहेको छ । राजनीतिक दल र पार्टीहरुले गम्भिररुपले सोच्नुपर्छ, हामीकहाँ संबिधान निर्माण र गणतन्त्र स्थापना भएको दिन परिवर्तनको दिन हो । त्यो परिवर्तन जनताको जीवनसँग जोडिनुपर्दछ । जनतामाझ सन्देश जाने कार्यक्रम गर्न सक्नुपर्छ । जनतालाई गणतन्त्र र संबिधानले मेरो जीवन, मेरो घरमा यो सुधार गर्यो भन्ने बनाउनुपर्दछ ।
अर्थमन्त्री छाडेपछि बार्दलीमा बस्दा देखिएकी एक महिलाले…
२०५३ मा अर्थमन्त्री छोडेर कुलेश्वर हाईटमा एक घरमा बस्थे । संधै बिहान बार्दलीमा निस्कन्थें । एक जना महिला संधै देखिन्थिन् । एकदिन ती महिलाले मलाई सोधिन् । मन्त्री जी ! यो आफ्नै घर हो ? मैले, हैन म त भाडामा बसेको भनें । उनीले सबैले यसरी नै ढाँट्छन् भनेर भन्नुभयो । एक इमान्दार महिलाले कति राम्रो कमेन्ट गरिन् । एक देशको अर्थमन्त्री भाडामा बस्ने उनलाई विश्वास नै छैन । उनले सबै ढाँट कुरा भनिन् । असल मानिसले पनि नेपालका मानिसका कुरा विश्वास गर्दैनन् भन्ने भएको छ । यसतर्फ सबैले सोच्नोस् विचार गर्नाेस् । दशैको उपलक्ष्यमा हामी उही पुरानो रमाईलो उत्साह, उमंग ल्याउन सकौं । हाम्रा नयाँ पिढीमा पनि उत्साह ल्याउन सकौं । त्यो वातावरण सिर्जना गरौं भनेर शुभकामना दिन चाहन्छु ।
(कुराकानीमा आधारित)
वि.सं.२०७३ असोज २५ मंगलवार १८:२२ मा प्रकाशित
