विदेशीले पर्यटनमा लोभ्याए
मनास्लु हिमालको आरोहण लगायत काठमाडौ, नुवाकोट, धादिङ हुँदै गोरखा/पोखरा जाने रोयल ट्रेक धादिङ (हाम्रै गाउँ) हुँदै जाने र विदेशीहरुको आगमन, बोलाई चलाईले पर्यटन प्रति आकर्षण गर्यो । गाउँकै आदरणीय व्यक्तित्व पर्यटनका गुरु हरि रिमाल, ज्ञानु रिमाल लगायतको सुझाव, सल्लाहपछि २०४९ मा ठमेलमा फष्ट इन्भारोमेन्टल कम्पनी खोलियो । म (ठाकुरराज पाण्डे), नवराज दाहाल, गणेश सिंखडा र अर्जुन ढकाल ४ जना मिलेर सुरुमा कम्पनी खोलेका थियौं । सामुहिकरुपमा १४ वर्ष अगाडि बढाईयो । अहिले अरु व्यवसाय विस्तार गर्दै छुट्टै कम्पनी चलाउन गए म एक्लैले पुरानो कम्पनी अगाडि बढाईरहेको छु ।
हिमाल र हिउँमा दुख, रम्दै गए पछि सुख
पर्यटन दुःख र सुखको संगम हो । जहाँ दुःख छ, त्यहा सुख हुन्छ । हिमाल जाँदा हिँउमा दुःख र त्यसमा रम्नेमा फेरी सुख हो । हिमालमा जति चुचुरोतर्फ लम्किदै गईन्छ, अब कस्तो होला भन्ने कौतुहलता बढ्दै जाने रहेछ । एभरेष्ट, अन्नपूर्ण, लाङटाङ, सुदुरपश्चिमका रारा, कंचनजंघा, ५ हजार मिटरसम्मको सेरोफेरोमा हामी शारीरिकरुपमा उपस्थित भएका छौं । त्यसपश्चात क्लाइम्बिङ, एक्पिडिसन प्रोफेसनल सरदारहरुलाई काम अगाडि बढाएर हामी अगाडि बढिरहेका छौं ।
अरुलाई रोजगारी प्रदान गर्नु जिन्दगीको सबैभन्दा खुसीको दिन रहेछ । आफुले खाँदा अरुलाई पनि खुवाउने भनेको सबै भन्दा खुशीको दिन रहेछ । यो संस्थाबाट सयौं ट्रेकिङ कम्पनीहरु जन्मेको, सयौंले बिदेशमा गएर रोजगारी पनि दिईरहेका छन् ।
पहिले र अहिलेको पर्यटन
हामीले ट्रेकिङ चलाएको २४ वर्ष भयो । पर्यटनमा पोर्टर, गाईड हुँदै हामीले क्यम्पिङ ट्रेकबाट सुरु गर्यौं । टेन्ट भित्र सुत्नु पर्ने, धेरै कुक, शेर्पाहरुलाई लैजानुपर्ने अवस्था थियो । अहिले टि हाउस टुरीजमले ठाउँ ओगटेको छ । टि हाउस आएको १२ वर्ष जति भयो । क्याम्पिङ ट्रेकमा २ जना बिदेशी आयो भने १५ जनाले काम पाउँथे । त्यो अथाह पर्यटन थियो । अहिले २ जना बिदेशी आयो भने एउटा गाईड र एउटा पोर्टर भए पुग्छ ।
हेल्लो ! हाउ आर यू भनेर ३ महिना, ४ महिना लगाएर चिठी पठाएर बल्ल त्यसबाट निधो भएपछि पर्यटकलाइ ल्याउने काम गरिन्थ्यो । अहिले एक सेकेण्ड सबै काम बन्छन् । आईटी, इन्टरनेटले टुरीजममा छलाङ नै मारेको छ ।
७० नाघेका विदेशी माउन्टेनेरिङमा किन ?
ट्रेकिङ र माउन्टेनेरिङ भनेको युथ टुरिजम हो । एड्भेन्चरस टुरीजम आँट भएका युवाको हातमा आउनुपर्छ । शारीरिक रुपमा स्वस्थ भएकाले ट्रेकिङ र माउन्टेनेरिङ गर्ने हो । उमेरले ७० काटेपनि किन विदेशीहरु माउन्टेनेरिङमा आउँछन् भन्दा हप्तामा एकदिन क्लाइम्बिङ गर्ने हो भने मुटुसम्बन्धी रोग नै नलाग्ने रहेछ । त्यति स्वस्थ बनाउने कारण नै विदेशीहरु झुम्मिन्छन् ।
विश्वकै अब्बल दर्जाको आरोही नेपाली
आज भन्दा झण्डै ४३ वर्ष अगाडि नेपालको पर्वतीय पर्यटनको संबद्र्धन र संरक्षण गर्नको लागि स्थापीत संस्था नेपाल पर्वतारोहण संघ हो । एनएमए भन्दा अगाडि माउन्टेन ट्रेनिङदेखि सम्पूर्ण गतिबिधि दार्जिलिङको एचएमएले गथ्र्यो । तत्पश्चात् एनएमए मार्फत सबै काम नेपालमै हुन थाल्यो । ४३ वर्षको दौरानमा थुप्रै राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय आरोहीहरु जन्माएको छ । यसको मुख्य उद्देश्य माउन्टेन सेफ्टी र सेक्युरिटीको निम्ती दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्ने हो । पहिले माउन्टेनेरिङ गाईड बन्न पुरै युरोप जानुपर्ने थियो । तर आज तीनै युरोपियनहरुले उनीहरु भन्दा पनि अब्बल दर्जाको आरोही उत्पादन नेपालले गर्यो भनेर नेपाल पर्वतारोहण संघले तालिम दिएका आरोहीहरुलाई अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता दिएका छन् ।
४३ वर्षमा एनएमएले उत्पादन गरेका करिब ९ हजार आरोहीहरु नेपालमै काम गरिरहेका छन् । अन्तर्राष्ट्रिय आरोही समेत जोडेर यो संख्या धेरै हुन आउँछ । बेसिक (आधारभुत) माउन्टेनेरिङ ट्रेनिङ, एडभान्स माउन्टेनेरिङ ट्रेनिङ, रेस्क्यु ट्रेनिङ, आइस क्लाईम्बिङ ट्रेनिङ, रक क्लाइम्बिङ ट्रेनिङ, स्किकर क्लाइम्बिङ गरेर वर्षै भर एनएमएले तालिम प्रदान गरेर दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्दै आएको छ ।
विश्व पर्यटन बजारमा एनएमए
एनएमए एक अन्तर्राष्ट्रिय संस्था पनि हो । विश्व पर्वतारोहण महासंघ र एसियाली अल्पाईन एसोसियसन दुवैले विश्वभरको माउन्टेन गतिबिधि हेर्दछन् । यिनीहरु मार्फत एनएमएको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध छ । यी संस्थाहरुमा ६ महिना वा वर्ष दिनमा हुने विभिन्न सेमिनारमा एनएमएले भाग लिन्छ । त्यहाँ नेपालमा भएका सबै गतिबिधिको रिपोर्टिङ हुन्छ । अनि विश्वका गतिबिधि पनि त्यहाँ आउँछ । त्यसले गर्दा नेपालको पर्वतीय पर्यटनलाई विश्व पर्यटन बजारमा अगाडि बढाउन संघको अहम् भूमिका रहेको छ ।
दुई वर्ष प्राकृतिक प्रकोप, सगरमाथा एभिलियन्स, हुदहुद, भूकम्पले नेपालको पर्वतारोहण, पर्वतीय पर्यटनमा सगरमाथा आरोहण लगायत अरु आरोहण ठप्प भयो । त्यसैले यसपालीको आरोहणमा जीवन मरणको सवाल छ, यदि पर्वतीय पर्यटकलाई शिखरमा पुर्याउन सकेनौं भने नेपालको पर्वतीय पर्यटनमै प्रश्न उठ्छ भनेर आरोहण टिमलाई सफलतापूर्वक ठाउँमा पुर्याउनुपर्छ भनेर लाग्यौं । एनएमए ट्रेनिङ कमिटिका पासाङ तेन्जी शेर्पाको नेतृत्वमा ९ जना आरोहीले हिँउ भन्दा पनि तल पुगेर जीवनको परवाह नगरीकन पहिला सगरमाथाको बाटो खोले । उनीहरु धन्यवादको पात्र भएका छन् । तत्पश्चात् हिमालको फेदमा र बाहिर रहेका आरोहीहरुलाई पनि नेपालको आरोहण गर्न सकिने रहेछ भन्ने पार्न सकिएको छ ।
मंसिरमा एनएमएको नयाँ भवनको जग
आउँदो मंसिर पहिलो हप्ता एनएमएको नयाँ भवन निर्माण जग हाल्ने गरी योजना अगाडि बढेको छ । जुन अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्ड अनुरुप निर्माण सम्पन्न गर्नेगरी राष्ट्रियरुपमा ख्याति कमाएकाहरुले टेण्डर पारेका छन् । नेपाल पर्यटन बोर्ड डिजाईन गर्ने एमएल कायस्थले एनएमएको भवन बनाउने ठेक्का पारेका छन् ।
विश्वकै नमुना माउन्टेन म्यूजियम पोखरामा
पोखराको अन्तर्राष्ट्रिय माउन्टेन म्युजियमलाई विश्वकै नमुना म्यूजियम बनाउने गरी त्यसको स्तरोन्नती गर्ने काम भईरहेको छ । त्यसलाई विभिन्न हिसाबले पर्वतीय तिर्थस्थलको रुपमा विकास गर्नेगरी अगाडि बढाईनेछ ।
मनाङमा माउन्टेनेरिङ स्कूल, ककनीमा क्लाइम्बिङ
ककनीमा १ सय ५५ रोपनी जग्गामा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको मेमोरियल पार्क जुन ठूला ठूला आरोहीहरुको सम्झनामा स्थापीत छ । गुरुयोजना बनाएर त्यहि मेमोरियल पार्कको क्लाम्बिङ वाल र अन्य संरचनाको स्तरोन्नति गर्ने काम भईरहेको छ । मनाङमा माउन्टेनेरिङ स्कूल अगाडि बढिरहेको छ । थिमिचो, तिम्बु क्षेत्रमा पनि पोर्टर सेल्टरहरु अगाडि बढेका छन् । भूकम्पपछि युएनडब्लुएफपी सँगको सहकार्यमा सिन्धुपाल्चोक र दोलखामा गरिएका गतिबिधिबाट बचेको पैसाले माउन्टेन ट्रेल बनाउने र भूकम्पले भत्केका गुम्बा, स्कूल आदि बनाउने काम भईरहेको छ ।
देशभर च्याप्टर गठन हुँदै
नेपाल सरकारले नेपालको पर्वतीय पर्यटन र दक्ष जनशक्ति उत्पादनका निम्ति भनेर एनएमएलाई ३३ वटा चुलीहरु दिएको थियो । पाँच हजार आठ सय मिटरका ६ वटा चुलीहरु राज्यले ट्रेकिङ चुलीमा गाभिसके पछि हामी सँग २७ चुली मात्रै छ । त्यहि २७ चुलीबाट आएको सेवा शुल्क अन्तर्गत माउन्टेन टुरिजम सँग सम्बन्धित आरोहीहरु उत्पादन गर्ने, पोर्टर सेल्टरहरु बनाउने, र अहिले बिदेशीको सहयोग सहितमा एमआरडिएस फण्ड तयार गरेका छौं । फण्डबाट आरोहणमा जाँदा मृत्यु भएकाहरुको परिवारका सदस्यलाई स्वास्थ्य, शिक्षाको खर्च बेहोरिन्छ ।
निकट भविष्यमा एनएमएलाई च्याप्टर शिष्टममा देशैभर संजाल बनाइन्छ । त्यसअन्तर्गत अहिले साईपाल च्याप्टर बन्दै छ । पुथा, सिस्ने, कान्जिरोवा, गणेश हिमाल च्याप्टर, अन्नपूर्ण च्याप्टर, मनास्लु च्याप्टर, लाङटाङ, जुगल हिमाल यी आठ हजार मिटर उचाई भन्दा माथिका र नाम चलेका अन्य केही हिमालहरुका नामबाट एनएमएले च्याप्टर बनाउँछ । त्यो च्याप्टरले सदस्यका रुपमा काम गर्ने गरी काम अगाडि बढिरहेका छन् ।
पर्यटनमा अहिलेसम्म व्यक्ति धनी भए समुदाय धनी भएन
अहिले काठमाडौबाट नजिक रहेको धादिङको पाल्दोर बेसक्याम्प (४ हजार २ सयको उचाई) मा नेपालकै पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय हिमालयन माउन्टेन हट बनाउने काम अगाडि बढिरहेको छ । अहिलेसम्म नेपालमा जति पनि पूर्बाधार बने व्यक्ति विशेषका बने । तर कम्युनिटी (समुदाय) बेसमा नभएको कारणले यसलाई कम्युनिटी बेशमा अगाडि बढाउन खोजेका छौं । हिमाल चढ्नेका छोराछोरीहरु पनि शहरमा बस्ने र हिमाल नजाने भएपछि त्यो चिज लोप नहोस् भन्नका लागि पनि कम्युनिटी बेसमा तालिम दिने अभियानमा छौं । अहिलेसम्म व्यक्ति धनी भए, समुदाय धनी भएन भनेर त्यहाँ सामुदायीक पर्यटनको अवधारणाका आधारमा समाजलाई धनी बनाउन सके दिगो पर्यटन हुन सक्छ भन्ने नमुना प्रस्तुत हुनेछ ।
राज्य र संस्थाको लगानीमा पहिले लगानी गर्ने, यस्ता हटमा ठूला हिमाल चढ्नु अगाडि तालिम प्रदान गर्ने, विशिष्ट पाहुना आउँदा ती हिमालमा घुमाउन लैजाने हिसाबले हटकोनिर्माण कार्य हुनेछ । त्यो तालिम केन्द्रमा अक्सिजनदेखि तालिमका सबै गतिबिधि गाउँलेलाई सिकाएर तालिम दिईनेछ । त्यहाँ तालिमका सबै गतिबिधि संचालन गरिन्छ । एक सय एक आरोही जन्माउन सकिन्छ भन्ने मान्यता राखिएको छ ।
५ हजार ८ सय ९६ मिटर उचाईको पाल्दोर चुली नेपालमा ३ रात ४ दिन अर्थात ४ रात ५ दिनमा पिक (चुली) चढेर फर्कने नजिक दूरीको एउटै मात्र हिमाल हो । नत्र भने नेपालमा १०/१२ दिनभन्दा बढि खर्चनु पर्छ ।
भारतीयहरुमा हिमाल चढ्ने मोह
बैंग्लोरका भारतीयहरुलाई आज भोलि हिमाल चढ्ने मोह बढेको छ । उनीहरुलाई आकर्षित पार्ने कोशिस पनि बढाईरहेका छौं । नेपालमा युवाहरुलाई हिंउ टेकेको छु भन्न सिकाउँदैछौं । नेपालमा चीन र भारतका पर्यटक बढाउने अभियान चलिरहेका छन् ।
नेपालका सबै चुली घरमै बसी हेरौं
गरिबी उन्मुलनको आधार पर्यटन हो भनेर सबैले बुझौं । १ हजारको पनि पर्यटन अर्बाैंको पनि पर्यटन नै हो । अहिले एनएमएले नेपाल भर रहेका ४ सय ७६ पीक (चुली) को प्रोफाईल बनाउँदै छ । त्यसपछि कोठामै बसेर नेपालको हिमाल हेर्न सकिनेछ । एनएमएले वातावरणीय परिवर्तनका कारण हिमालमा परेको प्रभावका बारेमा पनि अध्ययन गर्दै प्राकृतिकरुपले हिमाल संरक्षण र संबद्र्धनको काम गरिरहेको छ ।
देशै पर्यटनमय बनाउने रणनीति चाहियो
पर्यटनलाई राष्ट्रिय रणनीति अन्तर्गत पार्नुपर्ने खाँचो छ । नीति, निर्माण र योजनामा पर्यटन समावेस हुनुपर्यो । देशै पर्यटनमय बनाउने भाव सहितको दिर्घकालिन पर्यटन रणनीति अगाडि ल्याउन बेलैमा सोच्नुपर्ने खाँचो छ ।
(नेपाल पर्वतारोहण संघको महासचिव पाण्डेसंग अर्थतन्त्रका लागि रामेश्वर कार्की र हरिशरण न्यौपानेले गरेको कुराकानीमा आधारित)
प्रकाशित मिति : १६ साउन २०७३
वि.सं.२०७३ साउन १६ आइतवार २०:१८ मा प्रकाशित
