काठमाडौं । नेपाली तयारी पोसाकले अमेरिकी बजारमा भन्सार नतिरी प्रवेश पाउने भएको छ । अमेरिकी संसदको दुवै सदनले नेपाली पोसाकलाई भन्साररहित सुविधा दिने विधेयक पारित गर्दै पहिलो पटक यस्तो सुविधा दिएको हो ।
‘यसले नेपाली उत्पादन १७ प्रतिशतसम्म सस्तो हुने भएकाले बजार बढ्ने अपेक्षा गरेका छौं,’ तयारी पोसाक उद्योग संघका कोषाध्यक्ष सञ्जय अग्रवालले भने ।
अमेरिकाको क्यालिफोर्निया राज्यकी सिनेटर डायना फेनिस्टिनले नेपाली तयारी पोसाकलाई उक्त सुविधा दिनुपर्ने विधेयक दर्ता गराएका थिइन् । उनले भूकम्पपछि नेपाली अर्थतन्त्रमा नकारात्मक प्रभाव परेको र गरिबीसमेत बढ्न सक्ने भन्दै उक्त सुविधा दिनुपर्ने माग गरेकी थिइन् ।
उक्त विधेयकमा अमेरिकी सिनेट र हाउस अफ रेप्रिजेन्टेटिभमा छलफल भएर यही डिसेम्बर ९ मा पारित भएको थियो । ‘यो नेपाली पोसाक उद्योगका लागि ठूलो उपलब्धि हो,’ अग्रवालले भने । यसबाट गुमिसकेको अमेरिकी बजारमा नेपाली उत्पादन विस्तार हुने व्यवसायीको अपेक्षा छ ।
सन् २००० देखि क्रमिक रूपमा अमेरिकाले दिँदै आएको कोटा प्रणालीको खारेजी र देशभित्रको माओवादी द्वन्द्वले तयारी पोसाकको अमेरिकी बजार गुम्दै गएको हो ।
सन् २००१ मा नेपालबाट करिब १२ अर्ब रुपैयाँ बराबरको तयारी पोसाक अमेरिका निर्यात भएको थियो । यो २००९ मा आइपुग्दा ५० करोडको हाराहारीमा झरेको थियो । यस अवधिमा करिब ४ सय सानाठूला तयारी पोसाक कारखाना बन्द भए ।
करिब एक लाखले रोजगारी गुमाएका थिए, जसमध्ये ८० प्रतिशत महिला थिए । यसरी बजार गुम्दै गएपछि नेपालले निरन्तर भन्साररहित सुविधाको माग गरिरहेको थियो ।
सुरुमा एसियाली १४ वटा अतिकम विकसित मुलुकलाई भन्साररहित सुविधाको माग गरिएको थियो । त्यसपछि फेनिस्टिन र अर्का सिनेटर किट वन्डले नेपालका लागि पहल गरेका थिए ।
त्यतिखेर राजनीतिक मुद्दाका कारण उक्त सुविधा पाउन सकिएको थिएन । सब सहारन अफ्रिकी मुलुक र अफगानिस्तानले यस्तो सुविधा पाइरहेको भन्दै नेपालका लागि पनि माग गरिएको थियो ।
बंगलादेश र कम्बोडिया जस्ता एसियाली अतिकम विकसित मुलुकको निर्यात बढिरहेकाले पनि अमेरिकाले यसअघि सुविधा दिन मानिरहेको थिएन । भूकम्पपछि भने वातावरण बनेको हो ।
व्यवसायीको व्यापार विविधीकरणले पछिल्लो समय केही सुधार भइरहेको थियो । तर चीन, बंगलादेश, भारतजस्ता मुलुकसँग प्रतिस्पर्धा गर्न कठिन भइरहेको थियो । व्यवसायीका अनुसार हाल करिब डेढ अर्बको तयारी पोसाक अमेरिका निर्यात भइरहेको छ । ‘भन्साररहित सुविधा पाएपछि पक्कै बजार बढ्छ,’ अमेरिकामा निर्यात गरिरहेको हेरिटेज गार्मेटका सञ्चालकसमेत रहेका अग्रवालले भने ।
यो सुविधाले अब नेपाली उत्पादन चीन, भारत, बंगलादेश जस्ता मुलुकभन्दा पनि १७ प्रतिशत सस्तो हुने भएकाले नेपाली सामानको माग बढ्ने अपेक्षा गरिएको हो । तयारी पोसाकमा अमेरिकाले औसतमा १७ प्रतिशत भन्सारलगायत महसुल लगाउँदै आएको थियो । अब भन्सार विन्दुमा कुनै पनि प्रकारको शुल्क तिर्नुपर्ने छैन ।
तयारी पोसाक पस्मिनाबाहेकका उत्पादनमा अमेरिकाले यसअघि पनि भन्साररहित सुविधा दिँदै आएको थियो । अमेरिकाको लगानी र व्यापार विस्तारका लागि सन् २०११ मा दुई देशबीच व्यापार तथा लगानीसम्बन्धी सम्झौता (टिफा) भएको थियो ।
टिफा सामान्य सम्झौता भएकाले त्यसमा टेकेर द्विपक्षीय व्यापार सम्झौताको पहल नेपालले गरिरहेको थियो । तर भूकम्पपछिको सहायता स्वरूप विश्वको ठूलो अर्थतन्त्रले द्विपक्षीय सम्झौता नै नभई भन्साररहित सुविधा दिएको छ ।
-कान्तिपुर
वि.सं.२०७२ मंसिर २६ शनिवार ०८:१८ मा प्रकाशित
